Twijfel over oorlogsfoto America

Een oorlogsfoto van een onderduikplaats op de Zwarte Plak in America is een van de beeltenissen in een fotoproject dat rondom de dodenherdenking landelijke aandacht krijgt. Maar de heemkundevereniging in America betwist de historische correctheid ervan.

Om stil te staan bij 75 jaar bevrijding heeft het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) samen met onder het Limburgs Museum, het Regionaal Historische Centrum Limburg en een publieksjury na enkele voorrondes de tien beste Limburgse oorlogsfoto's uitgekozen. Deze zijn opgenomen in het boek De Tweede Wereldoorlog in 100 foto's dat op 4 mei op de dag van de de dodenherdenking wordt gepresenteerd. De NOS wijdt maandagavond een uitzending aan het fotoproject.

Schuilplaatsen
Op een van de honderd oorlogsfoto's zien we volgens het NIOD (hij zit in de NIOD-beeldbank) een geallieerde piloot en zijn begeleider hun schuilplaats op de Zwarte Plak in America verlaten. De families Smets, Poels en Geurts vingen hier op hun boerderijen allerlei onderduikers op; neergestorte vliegers, Joden en studenten konden zich er verstoppen voor de Duitse bezetter. Dat zich op deze plek in America moedige verzetsdaden hebben afgespeeld, wordt door niemand betwist.

Mismatch
Maar de locatie Zwarte Plak klopt niet met de foto, zegt Hay Mulders van de heemkundige vereniging in America. "America zag er toentertijd anders uit. Je ziet op de foto een soort klinkerweg met een hele groter bosschage aan de zijkant. Klinkerwegen waren er 75 jaar geleden niet in America. Je moet je voorstellen dat er in die tijd zandwegen of hoogstens sintelwegen liepen", vertelt Mulders. Ook waren er volgens Mulders niet zulke boompartijen in de omgeving van de Zwarte Plak.

Onzeker
De foto zit al vijftig jaar in de beeldbank van het NIOD en komt volgens onderzoeker en projectleider Erik Somers uit het boek Het Grote Gebod. Dit gaat over de verzetsgroep Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers. "Ik ben ervan overtuigd dat we op de foto onderduikers zien. Of de locatie en de straat kloppen, kan ik niet met zekerheid zeggen", aldus Somers. Hij ziet op de foto wel een verband met de verzetsdaden zoals die op de boerderijen plaatsvonden.

Antoniushoeve, de onderduikersboerderij van de familie Poels. Boerderij Poels / Antoniushoeve

Bijzonder verzet
Somers wil de bevindingen van de Americaanse heemkundevereniging niet in twijfel trekken. "Dat het onbekend is welke locatie er bij deze foto hoort, zullen we gaan vermelden." De onderzoeker wil hoe dan ook graag aandacht voor de
'bijzondere verzetsactiviteit' die er op de Zwarte Plak geleverd is. "De hulp die daar geboden is aan geallieerde piloten is buitengewoon geweest." Hier vinden de NIOD-onderzoeker en heemkundige elkaar. Mulders: "Wat die mensen gedaan hebben is geweldig. Sommigen hebben hun leven voor het vaderland gegeven."

Uitzending
De honderd foto's verschijnen op 4 mei op de site www.in100fotos.nl en de NOS zendt direct na de dodenherdenking een programma over het project uit op NPO2. Het boek is daarna beschikbaar. In onderstaande video deelt het Limburgs museum vijftig Limburgse foto's van de Tweede Wereldoorlog. Veertig daarvan haalden het landelijke project niet.